اعتماد به نفس در كودكان

چرا اعتماد به نفس مهم است ؟

كودكانی كه اعتماد به نفس بالا دارند شاد، سازگار و در مدرسه موفق هستند و دوست يابی برايشان آسان و همراهی با آنان لذت بخش است زيرا از رقابت لذت می برند، به يادگيری علاقه مندند و از موفقيت استقبال می كنند. آن ها با فشارهای روانی سازگاری مناسبی دارند و در مقايسه با كودكانی كه اعتماد به نفس پايين دارند كمتر دچار مشكلات رفتاری می شوند. كودكانی كه اعتماد به نفس پايين دارند اغلب احساس بي كفايتی مي كنند، از امتحان كردن چيزهای تازه دوری می كنند و به آسانی تسليم می شوند. به ندرت برای خود هدف تعيين می كنند و به ندرت نيز به هدف شان مي رسند و اغلب اجازه می دهند كه ديگران از آن ها بهره برداری كنند. امكان بروز بد رفتاری يا اضطراب و افسردگی نيز در آنان بيشتر است.

اعتماد به نفس پايين چيست و چگونه شكل می گيرد؟

اعتماد به نفس پايين يعني كودك نسبت به خود افكار و باورهای نادرست داشته باشد. اين خودگويی های منفی اغلب حقيقت هم ندارد. مثلا ممكن است كودكی خودش را خنگ، زشت، احمق، شرور، خودخواه و يا آدم بدی بداند.

عوامل زيادی سبب می شوند تا كودكان فكرهای تخريبی و انتقادگرانه راجع به خود داشته باشند از جمله :

تشويق نشدن، مورد توجه نبودن، محبت نديدن
پيشرفت ها و دست آوردها را شناختن و به آن ها توجه نكردن
نبودن نظم و قانون
اظهار نظرها و حركت های برخورنده، سرزنش آميز و انتقادی
مقايسه های ناخوشايند با خواهران و برادران
عدم تشويق به رعايت نظافت و بهداشت شخصی
منظم ورزش نكردن و نداشتن تناسب اندام
سوء رفتار جسمی و عاطفی
جدال و كشمكش مكرر بين والدين

چگونه می توان اعتماد به نفس بالا را تقويت كرد ؟

كودك را برای تلاش ها و دست آوردهايش تحسين كنيد.

كودكانی كه زياد تحسين و تشويق مي شوند احساس خوبی نسبت به خودشان پيدا مي كنند. به جای اينكه از ضعف های كودكتان انتقاد كنيد در مورد كارهايی كه درست انجام می دهد صحبت كنيد. اگر لازم است در مورد نقاط ضعف اقدامی انجام بدهيد حتماً در ابتدا به نقطه های قوت او توجه كنيد. مثلاً بگوييد : بابك جان، دوچرخه سواری ات خيلی خوب و سريع شده است ولی لازم است روی هماهنگی بدنی ات بيشتر تمرين كنی.

نكته مهم اين است كه به تلاش های كودكتان اهميت دهيد نه به نتيجه نهايی كه كسب می كند. او برای تلاش روی تكاليف مشكل، انگيزه بيشتری پيدا می كند. دستيابی به نتايج موفقيت آميز، زمان می طلبد و اگر كوشش هايی كه كودك برای موفق شدن انجام می دهد مورد توجه قرار نگيرد ممكن است دلسرد شود و تلاشش را رها كند.

به كودك بگوييد كه حامی و مراقبش هستيد.

به كودكتان بگوييد كه عميقاً دوستش داريد. كودكان نياز دارند كه مكرراً به آن ها گفته شود كه برای ما ارزشمند هستند و ما از آنها مراقبت مي كنيم. اگر برای كودكتان وقت بگذاريد و زمانی كه به شما نيازمند است در دسترس او باشيد باعث مي شود كه او احساس ارزشمند بودن پيدا كند و بداند كه برای او به عنوان يك انسان منزلت قائل هستيد.

شيوه سالم زندگی را تشويق كنيد

براي اينكه كودك احساس خوبی نسبت به خودش داشته باشد بهداشت، آراستگی و ورزش منظم را تشويق كنيد.

به كودك بياموزيد كه دوست خوبی باشد

كودكانی كه خود را دوست دارند دوست داشتن افراد ديگر برايشان آسان تر است و كودكانی كه احساس می كنند ديگران دوستشان دارند اعتماد به نفس بالاتری دارند. كودكان را تشويق كنيد كه دوست پيدا كنند. اگر برای كودكتان سخت است كه دوست پيدا كند با او تمرين كنيد تا به كودكان ديگر نزديك شود، با آنها شروع به صحبت كند، يا از آنها دعوت كند تا با او بازی كنند يا دوستانش را براي بازی به منزل بياورد.

كودك را تشويق كنيد كه اهدافی برای خودش تعيين كند

به كودك كمك كنيد تا چند هدف را كه دستيابی به آن ها آسان تر است برای خودش تعيين كند. مراقب باشيد كه هدف های او كمال گرايانه يا شامل توقعات بسيار بالا نباشد. وقتی كودك نوعی ابتكار يا جاه طلبی نشان مي دهد، مثلا برنامه هايی مانند باز كردن يك حساب بانكی يا جمع كردن پول برای چيزی را كه لازم دارد مطرح می كند، از او حمايت كنيد. به او پيشنهادها و نظرات مثبت ارائه دهيد و انتقادگر نباشيد. هدف ها را به گام های كوچك تر تقسيم كنيد و با طراحی يك برنامه اجرايی به او كمك كنيد كه تلاشش را آغاز كند.

كودك را تشويق كنيد كه مستقل باشد

به توانمندی های كودك اطمينان كنيد و به محض آن كه آمادگی پيدا می كند به او اجازه دهيد برخی كارها را خودش انجام دهد. وقتی كودكان خودشان كارهايشان را انجام می دهند متوجه می شوند كه چه توانايی هايی دارند و می فهمند كه می توانند روی دنيای اطرافشان تسلط داشته باشند. اگر به كودك اجازه دهيد كه به صورت معقولانه دست به خطر بزند به او كمك می كنيد بفهمد كه او را باور داريد. براي اين كه احساس مسئوليت در كودكتان شكل بگيرد او را تشويق كنيد كه وظايف جديدی، مثلاً انجام مسئوليت هايی را در منزل به عهده بگيرد.

كودك را تشويق كنيد تا دستاوردهای خودش را ارزيابي كند

نظر كودك را در مورد آنچه انجام داده است بپرسيد. مثلاً اگر كودكتان با افتخار نقاشی اش را به شما نشان می دهد، از او بخواهيد در مورد آن برايتان صحبت كند تا از احساسش مطلع شويد.

از نام گذاری های منفی و تحقير كردن كار او اجتناب كنيد. اگر كودكتان بشنود كه اغلب او را تنبل و كودن می خوانيد، كم كم نظر شما را باور خواهد كرد و به همان نحو عمل خواهد نمود. كودك را تشويق كنيد در مورد آنچه خوب انجام می دهد و آنچه در مورد خودش دوست دارد فكر كند.بگذاريد بداند كه لازم نيست شبيه افراد ديگر باشد. اجازه بدهيد بپذيرد هيچ اشكالی ندارد اگر در كاری با ديگران متفاوت است ولی در حوزه های ديگر خوب عمل می كند.

به كودك بگوييد اشكالی ندارد اگر گاهی اشتباه می كند زيرا كم كم ياد می گيرد كه كارها را بهتر انجام بدهد. به جای اين كه از او بخواهيد خودش را مهار كند، به او كمك كنيد تا به اشتباهاتش پی ببرد و جلوی تكرار آن ها را بگيرد. براي اينكه كودكان را تشويق كنيد كه در مورد دستاوردهايش احساس خوبی داشته باشند آن ها را تشويق كنيد تا خودشان را به خاطر تلاش هايی كه انجام داده اند تحسين كنند. مثلا بگوييد ” رامين جان! دفعه قبل، از تعليمات اجتماعی نمره 14 گرفتگی اما اين مرتبه نمره ات 17 شده، به نظر تو چه چيز علت آن بوده؟ “

كودك را تشويق كنيد كه نظراتش را ابراز كند

لازم است به كودكان بياموزيد كه نظر خود را بيان كنند. به عقايد، احساسات، افكار و آرزوهای كودكتان گوش دهيد. گفته ها را جمع بندی كنيد و برای اين كه به رشد عقايد شخصی او كمك كنيد سوالاتی از او بپرسيد.

خنده را تشويق كنيد

خنديدن روشی قوی برای تخليه هيجان است. كودكانی كه احساس خوبی راجع به خود دارند راحت تر می خندند، طنز پردازند و لطيفه های شاد و شيرين تعريف می كنند. با گوش دادن به لطيفه های كودك، بازی و شوخی كردن با او، اين مهارت را در او تشويق كنيد.

بگذاريد كودك تصميم بگيرد

كودك را تشويق كنيد كارهايی را انجام دهد كه خودش دوست دارد. از اين كه كودك را تحت فشار قرار دهيد تا چيزهايی را كه شما دوست داريد انجام دهد پرهيز كنيد. اگر والدين عقايد خود را به فرزندان تحميل كنند، اين احساس در آن ها ايجاد می شود كه برای انتخاب مثلاً نوع خاصی از فعاليت های ورزشی يا هنری تحت فشار قرار گرفته اند. علاقمندی ها و استعدادهای كودك را ترغيب و تشويق كنيد. بگذاريد در موارد مناسب خودشان تصميم بگيرند. تا جايی كه امكان دارد در تصميم گيری های خانوادگی مثلاً گفتگو در مورد قوانين منزل، كودك را دخالت دهيد.

چگونه می توان به كودك كمك كرد تا خودگويی های منفی را كنار بگذارد؟

در مورد اشتباهاتی كه پيش آمده با او صحبت كنيد.

بگذاريد كودك بداند كه اشتباه كردن و شكست خوردن نشانه نقص كامل نيست. در مورد چيزهايی كه برای شما سخت بوده يا احساس كرده ايد كه نمی توانيد خوب انجام دهيد با او صحبت كنيد. به نقص ها و شكست های خود اشاره كنيد و برايش توضيحی دهيد كه چه كاری انجام داديد و يا چه برنامه ای ريختيد كه وضعيت بهتر شد. اگر در مورد يك رخداد مهم مضطرب هستيد، او را هم در جريان احساس خود قرار دهيد. به كمك مثال های شما كودك مي آموزد كه هنگام خطر كردن امكان شكست نيز وجود دارد و هيچ كس نمی تواند هميشه موفق باشد.

به كودك كمك كنيد تا با ناكامی هايش كنار بيايد

برخي از كودكان گاهی كارهايی انجام می دهند كه ارزش خودشان را پايين می آورند. مثلاً وقتی كودكی جمله ای می گويد مانند ” من احمق هستم، تو از من متنفری، يا من كودن هستم”، اين جملات نشان دهنده واكنش او به شكست يا دست نيافتن به آنچه می خواسته (مثلاً انتخاب شدن در يك تيم ورزشي)، می باشد. وقتی كودك، احساسات خيلی منفی نسبت به خودش ابراز مي كند از همدردی كردن بيش از حد با او اجتناب كنيد و گرنه او به راحتی می آموزد كه با انتقاد كردن از خود می تواند توجه ديگران را جلب كند. سازگاری با موانع و ناكامی ها بخشی از زندگی است. كودك را تشويق كنيد كه پس از برخورد با هر مانع مجدداً تلاش كند و از فعاليت ها يا بازی ها حتی اگر برنده نباشد لذت ببرد. به جای اينكه كودك را مطمئن كنيد كه همه چيز درست می شود، بگذاريد بداند كه احساسش را می فهميد و كنارش هستيد تا راهی براي كنار آمدن با اين شرايط پيدا كند.

به كودك كمك كنيد تا با احساسش كنار بيايد

وقتی كودك آشفته است قدری بيشتر از هميشه به توجه و حمايت نياز دارد. اگر كاری به ذهنتان مي رسد كه می توانيد مدت كوتاهی با هم انجام دهيد حتماً اين كار را بكنيد چون مي تواند ذهن كودك را از آشفتگي منحرف كند.

تفكر واقع بينانه را تشويق كنيد

به كودك بياموزيد كه واقع بينانه فكر كند. مثلاً اگر كودك می گويد كه فكر می كند در مدرسه به خوبی دانش آموزان ديگر نيست، به او كمك كنيد به جملات مفيدتري كه بتواند به خودش بگويد فكر كند >> من در رياضي بهترين دانش آموز كلاس نيستم ولی در ديكته و نقاشی خوبم يا اگر گير كردم از معلمم كمك می گيرم << به كودك اطلاعات صحيح بدهيد وقتی كودكتان به اين دليل كه يك موقعيت را اشتباه درك كرده مضطرب است، آنچه را كه واقعاً رخ داده به او بگوييد. مثلاً اگر به خاطر اين كه حيوان خانگی اش مرده، آشفته است و خودش را سرزنش مي كند، موقعيت را برايش شرح دهيد >> محسن جان، من می دانم كه تو به خاطر مردن ماهی ات ناراحت هستی ولی ماهی ها عمر مشخصی ندارند، مردن او به خاطر كوتاهی كردن كسي نسيت <<.

به كودك كمك كنيد كه خوش بين باشد

در مورد فراز و نشيب ها، مشاغل، وظايف و مسئوليت های آينده به صورتی مثبت و خوش بينانه با كودك صحبت كنيد. از بحث كردن روی تجربه های منفی گذشته، دوری كنيد.

از الگوهای خوب استفاده كنيد.

كودكان از مشاهده ديگران چيزهای زيادی ياد می گيرند. بگذاريد كودكتان ببيند كه شما چگونه با مشكلات كنار می آييد. به آنها بگوييد چگونه می توان مشكلات را به قسمت های كوچكتری تقسيم كرد تا بتوان آنها را در يك زمان حل كرد.

كودك را در جلسات حل مشكلات خانوادگی شركت دهيد

براي بحث روي يك موضوع يك جلسه خانوادگی تشكيل دهيد. با مشكلی كه حل آن ساده تر باشد شروع كنيد. مثلاً هفته بعد برای نقاشی اتاق های خانه چه بايد كرد؟ كودك را تشويق كنيد كه در حل مساله شركت كند. وقتی كودك در مورد يك راه حل نظر می دهد، او را تشويق كنيد “مهدی جان، چه نظر خوبی دادی! يا بله آزاده جان،‌اين كار هم امكان پذير است، می توانی به راه حل های ديگر هم فكر كنی؟ “

مراحل حل مشكل را به كودك بياموزيد

مراحل حل مشكل عبارتند از :

مشكل را به وضوح مشخص كنيد.
راه حل های احتمالی را مطرح نماييد
بهترين راه حل را انتخاب كنيد
راه حل را امتحان كنيد
بررسی كنيد كه راه حل چقدر موفق بوده و آيا لازم است در آن تغييراتی بدهيد؟

كودك را تشويق كنيد تا مشكلاتش را خودش حل كند

كودك را تشويق كنيد كه مسئوليت حل مشكلش را خودش به عهده بگيرد. وقتی كودكتان مشكلی دارد مثلاً نمی تواند تكليفش را انجام دهد يا با دوستش دعوايش شده به جای اينكه به او بگوييد چه كار كند، او را ترغيب كنيد تا از مراحل حل مشكل استفاده كند. مثلاً بگوييد علی جان، من می دانم كه اين مساله برای تو خيلی مهم است ولی من نمی توانم به تنهايی آن را برای تو حل كنم. يك مقدار فكر كن و ببين چه كار می توانيم بكنيم. از كودك بخواهيد بهترين راه حل را انتخاب كند خوب يگانه جان، اگر بيتا خواست امروز در كلاس از روی دست تو بنويسد به او چه مي گويی؟

اين نكته را به ياد بسپاريد

اعتماد به نفس پايين ممكن است علامتی از مشكلات جدی تر هيجانی مانند اضطراب يا افسردگی باشد. اگر كودك برای مدت طولانی مضطرب يا غمگين به نظر می رسد به متخصص مراجعه كنيد.

كوشش ها و دست آوردهای كودكتان را تشويق كنيد.
به كودكتان بگوييد كه از او حمايت و مراقبت می كنيد.
به او كمك كنيد تا دوست پيدا كند.
كودكتان را تشويق كنيد هدفی برای خودش تعيين كند، مستقل باشد و دستاوردهای خودش را ارزيابی نمايد.
كودكتان را تشويق كنيد عقايدش را بيان كند و خودش تصميم بگيرد.
به او كمك كنيد كه احساساتش را مديريت كند، واقع بينانه بينديشد و خوش بين باشد.
به كودكتان بياموزيد كه مشكلات را خودش حل كند.